XANTOS VE LETOON ANTİK KENTLERİ

Tarihi MÖ 3000’lere kadar uzanan Xanthos’un, Antik Çağ’da Likya’nın en büyük idari merkezi ve başkenti olduğu bilinmekte. Xanthos ile birlikte 1988 yılında UNESCO Dünya Kültür Miras Listesi’ne dahil olan Letoon ise bu dönemin en önemli dini merkezlerinden birisi sayılıyor. Xanthos ve Letoon içerdikleri arkeolojik değerler açısından dünya mirasının önemli öğeleri. Aralarında yaklaşık 4 kilometrelik bir mesafe bulunan yerleşimlerde, Likya dilindeki en uzun ve önemli metinlerin görülebileceği taş yazıtlar yer aliyor.

Xanthos Antik Kenti

Muğla-Antalya il sınırındaki Kınık beldesinden geçen Xanthos Nehri (Eşen Çayı) kenarındaki ovaya hâkim iki tepe üzerinde kurulmuş, Likya Birliği’nin bir dönem başkentliğini yapmış Xantos, görkemli bir antik şehir.

Troya Savaşı’nda Prens Hektor’a yazdığı şiir ile cesaret veren Sarpedon Xantos’ludur, ve Homeros  destanlarında Xathos’luların Sarpedon’un önderliğinde Troya savaşlarına katıldıklarını anlatır.

Şehrin Tarihi

Kökenleri Hitit’lere dayanan Xantos şehri, MÖ 545–546 yıllarında Pers Kumandanı Harpagos tarafından kuşatılır. Xanthoslular, kahramanca karşı koyup direnmelerine rağmen çaresiz duruma düştüklerinde, kadın ve çocuklarını öldürüp şehri ateşe vererek insansız ve harap bir şehri Harpagos’a bırakırlar. MÖ 334 yılında Büyük İskender şehri almıştır. İskender’in ölümünün ardından Xathos, MÖ 309’dan itibaren Mısır Hanedanı Ptolemaios’ların, ardından birçok Likya şehri gibi Suriye Kralı III. Antiokhos’un egemenliğini kabul etmek zorunda kalmıştır. MÖ 2. yy.da Likya Birliğinin başkenti olan Xanthos, MÖ 42 yılında bu kez Romalı Brutus tarafından ele geçirilip çoğu binası yıkılmıştır. Ancak İmparator Marcus Antonius’un gayretleriyle yeniden inşaa edilmye başlanmıştır. MS 1’inci yüzyılda Roma egemenliği altındaki Xanthos’ta İmparator Vespasianus adına tak yaptırılmış, günümüze kalmış Roma yapılarının çoğu bu dönemde inşa edilmiştir. Bizans egemenliği sırasında piskoposluk merkezi olan Xanthos, bu dönemde birçok yeni yapıya kavuşmuştur. 7’nci yüzyıl sonrası Arap akınları şehrin önemini yitirmesine sebep olmuş ve 1938 yılında Charles Fellows’un burayı keşfedip bazı kalıntıları Londra’ya taşımasına kadar ufak bir köy kimliğiyle yanı başındaki Kınık’ta yaşamını sürdürmüştür.

Şehirdeki Tarihi Yapılar

Kente girişte sizi, MS 68-70 tarihleri arasında inşa edilen ve poligonal örgülü kesme taşlardan yapılmış olan Dipylon karşılıyor.

Xantos şehrinde iki Akropol yer alır. İlki Eşen Çayı’nın kenarından sarpça bir kayalık şeklinde yükselen surla çevrili Likya Akropolü, ikincisi ise kuzeydeki daha yüksek ve geniş olan Roma Akropolü. Her iki akropol de değişik örgü sistemlerinin görüldüğü sur duvarları ile çevrilenmiş.

Likya akropolünün kuzeyinde Roma Devri Tiyatrosu yer alır.  Hellenistik Dönem’de inşaa edilen 2200 kişi kapasiteli Xanthos Antik Tiyatrosu, tonozlu girişleri, yarım daire orkestrası ve tiyatro ile bir bütün oluşturabilecek sahne binası eklemeleri ile Roma Dönemi’nde gelişerek yenilenmiş.

Xanthos’un en ilginç kalıntıları, tiyatronun batısında konumlanıyor. Bunlardan ilki yüksek dikdörtgen yekpare kaide üzerindeki ölü ailesi ile yanındaki kadın gövdeli, kuşkanatlı yaratıklar olan ve ölülerin ruhlarını gökyüzüne taşıdıklarına inanılan “Harpy” kabartmalarına sahiptir. Bugün orijinal kabartmaları, Biritish Museum’da sergilenen Harpy Anıtı, MÖ 5’nci yüzyıla tarihlenmektedir. Bu anıt mezarın yanında 4’üncü yüzyıla ait diğer bir kaideli Likya lahdi yer almaktadır.

Tiyatronun kuzeyindeki dört yanı portikolarla (dükkânlarla) çevrilmiş kare şekilli geniş meydan ise Roma Devri Agorası’dır. Agoranın kuzeydoğu köşesinde, Harpy Anıtına çok benzer, yekpare dikdörtgen gövdesinde Likya ve Grekçe dilinde yazılmış kitabe yer alan MÖ 5’nci yüzyıla ait anıt mezar yükselir. Anıtın gövdesindeki kitabe günümüze dek bulunmuş Likya dilindeki en uzun kitabe olup, Kherei adlı Xanthos’lu prensin serüvenlerini anlatmaktadır.

Roma Akropolü’nde de birçok kaya mezarı ve kaideli mezarı yan yana görmek mümkündür. Bu alanın güney eteklerde yer alan, Aslanlı Mezar, Pa vaya ve Merehi lahitlerinin kaideleri dışında tümü British Museum’da sergilenmektedir.

Günümüz kalıntılarına çıkan rampanın sağ kenarında sadece temelleri kalmış olan MÖ 4’üncü yüzyıla ait tapınak planlı Nereid Anıtı da British Museum da sergilenen Xanthos’un ünlü anıtlarından biridir.

Xanthos, Likya uygarlığına ait özgün ve önemli kalıntıları nedeniyle UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası Listesi’ne dâhil edilmiştir.

Konum: Xantos Antik Kenti, Fethiye-Kaş karayolu üzerinde, Fethiye’ye 46 kmilometre uzaklıktaki Kınık Beldesi’nde yer alıyor.

Zeynep Atılgan Boneval